لباس محلی سیستان و بلوچستان | پوشش بلوچ ها

لباس‌ محلی سیستان و بلوچستان ریشه در فرهنگ، تمدن و تاریخ این قوم دارد. از جمله مهم‌ترین مواردی که در لحظه ورود به شهر سیستان و بلوچستان می‌بینید و حس می‌کنید، تفاوت پوشش این منطقه با سایر مناطق ایران و همچنین تنوع رنگی لباس آن‌ها است. لباس محلی سیستان و بلوچستان از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده و اکثر آن‌ها با نقوش و طرح‌های زیبا، سوزن‌دوزی شده است. مردم این منطقه در طول سالیان دراز فرهنگ و آداب ‌و رسوم خود را در زمینه پوشش حفظ کرده و به نسل‌های بعدی خود منتقل می‌کنند. همین امر مهم‌ترین عامل حفظ لباس محلی سیستان و بلوچستان تا به امروز بوده است. در این مطلب با انوع لباس‌های محلی زنانه و مردانه این منطقه از ایران آشنا می‌شوید.

ریشه تاریخی لباس‌ محلی سیستان و بلوچستان

درباره قدمت هنر سوزن‌دوزی و زمان شروع آن، تاریخ دقیقی در دست نیست. اما در برخی آثار تاریخی کشف شده از هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد مانند کوزه‌ها و ظرف‌ها، نقوشی همانند نقش‌های موجود در لباس‌های محلی سیستان و بلوچستان به چشم می‌خورد. همچنین برخی از محققان درباره ریشه تاریخی لباس‌های محلی بلوچ، معتقدند که نقش‌های موجود برروی این لباس‌ها در برخی سنگ نگاره‌های قبل از تاریخ نیز مشاهده شده است. در هر صورت تمام این مطالب، نشان از قدمت زیاد و اصالت طرح و دوخت لباس‌های محلی سیستان و بلوچستان دارد. مردمان این قوم نیز در هیچ دوره‌ای حاضر به ترک و حذف این لباس‌های محلی زیبا نشده و اصالت و هنر آن را تا به امروز حفظ کرده‌اند.

لباس محلی زنان سیستان و بلوچستان

لباس زنان سیستان و بلوچستان از تنوع رنگی بسیار بالایی برخوردار است. تمام قسمت‌های مختلف لباس زنان سیستانی با کمک سوزن‌دوزی به نقش‌ها و طرح‌های زیبا مزین شده است. لباس‌های محلی سیستان و بلوچستان نشان‌دهنده فرهنگ، هویت و تاریخ این قوم است و تا به امروز نیز حفظ شده است. شاید در نگاه اول اینگونه به نظر بیاید که تمام لباس‌های محلی زنانه بلوچ، شبیه به هم است. امام باید بدانید که این لباس‌ها از نظر ساختار و فرم متفاوت بوده و هرکدام نشان‌دهنده و بازگوکننده خیلی از چیزها است. به‌عنوان مثال مردم سیستان و بلوچستان با دیدن شلوار و لباس فرد، متوجه می‌شوند که به کدام قوم، طایفه، منطقه یا شهر تعلق دارد. برخی از اصلی‌ترین بخش‌های لباس‌های محلی زنان سیستان و بلوچستان شامل موارد زیر است:

پیراهن تاجیک:

  قد این پیراهن زیبای زنانه تا یک وجب بالای زانو است. در دوطرف پیراهن یک برش راسته تا قسمت باسن وجود دارد. آستین این لباس دارای سه برش بوده و قسمت جلو آن نیز تا زیر سینه باز است.

پیراهن دو گریبانه:

  به این نوع پیراهن زنانه بلوچ دوگریبانه می‌گویند، زیرا در یقه قسمت‌های پشت و جلو آن چاک وجود دارد. قد این پیراهن زیبا تا زیر زانو می‌رسد.

شلوار:

شلوار زنان بلوچ که به کوتَنَه معروف است از دو ساق مخروطی‌شکل و یک میان ساق کم‌چین تشکیل شده است. روی این شلوار را با گلدوزی‌های زیبا تزئین می‌کنند.

کت:

کت از جمله لباس‌های محلی سیستان و بلوچستان است که دارای آستین‌های بلند و راسته با یقه گرد است. در دوخت کت محلی زنانه از رنگ‌های شاد و برای تزئین آن از نوارهای مختلف استفاده می‌شود.

جلیقه:

یکی از بخش‌های زیبای لباس محلی زنان سیستان و بلوچستان جلیقه نام دارد. این لباس که به‌طور معمول از پارچه‌های ساده و تیره درست می‌شود، دارای یقه هفت بوده و قد آن تا کمرگاه می‌رسد. روی جلیقه زنانه را با نوارهای قیطان، تزئین و نقش‌بندی می‌کنند.

لچک یا دستمال سر:

  زنان بلوچ از یک دستمال برای بستن سر خود استفاده می‌کنند. گره لچک در مقابل سر وجود دارد و دوطرف دستمال را لای آن پنهان می‌کنند.

روبند:

  روبند یکی از معروف‌ترین و زیباترین لباس‌های محلی سیستان و بلوچستان است. برخی از بانوان این منطقه، از روبندهایی که فقط ناحیه چشم آن باز است و قد آن نیز تا سینه می‌رسد، برای پوشاندن صورت خود استفاده می‌کنند. جنس روبندها از پارچه‌های کتانی بوده و در محل چشم‌ها از توردوزی استفاده می‌شود.

سرپوش یا چارقد:

برخی از زنان بلوچ از یک پارچه چهارگوش که می‌تواند در رنگ‌های مختلف یا سفید باشد استفاده می‌کنند. به‌طور معمول چارقد را باید برروی لچک پوشید.

چادر:

  چادر از جمله لباس‌های محلی سیستان و بلوچستان است که طرح آن چهارگوش و از پارچه‌هایی از جنس پنبه است. این چادرهای زیبا توسط بومیان خود منطقه بافته می‌شود. طرح آن نیز بیشتر چهارخانه است. قد این چادرها تا کنار زانو و یا پائین‌تر می‌رسد.

کلاه:

برخی از زنان در سیستان و بلوچستان از کلاهی به‌شکل عرقچین استفاده می‌کنند. روی کلاه‌ها نیز با نقش‌های مختلف تزئین شده است.

کفش:

کفش‌های زنانه بلوچ به این‌گونه بوده است که مدل‌های با رویه چرم و کفه چوبی برای افراد معمولی و مدل‌های نوک برگشته و یا همان اُرسی‌های سرکج مختص زنان ثروتمند بوده است.

تُنبون:

  برخی از زنان سیستانی، به جای شلوار از دامن‌های گشاد پرچین به نام تنبون استفاده می‌کردند. عرض این دامن‌ها به ده متر نیز می‌رسیده است.

لباس‌ محلی مردان سیستان و بلوچستان

لباس‌های محلی سیستان و بلوچستان برای کشف قدمت تاریخی و فرهنگی این قوم موردبررسی بسیاری از محققان و تاریخ‌شناسان قرار گرفته است. پوشش مردان و زنان این منطقه معرف حضور یک قوم اصیل ایرانی است که دارای ریشه‌های مشترک قومی و قبیله‌ای هستند. لباس محلی مردان سیستان و بلوچستان از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.

پیرام معمولی:

پیراهن یا همان پیرام معمولی از جمله اصلی‌ترین بخش‌های لباس محلی مردان بلوچ است که به آن جامه یا جامک نیز می‌گویند. این لباس هنر دست زنان بلوچ است.

پیراهن پراخ آستین:

پیراهن پراخ یا همان فراخ آستین، شامل یک قسمت بالاتنه و یک قسمت دامن گرد، گشاد و بلند می‌شود. قد و آستین این پیراهن بلند بوده و در گذشته در جشن‌ها و مراسم شادی استفاده می‌شده است.

شلوار:

شلوار مردان سیستانی دارای چین زیاد با لیفه‌های برگشته است. برای دوخت این شلوار از شش تا هشت متر پارچه استفاده می‌شود.

کفش:

کفش مردان سیستان و بلوچستان دارای تنوع زیادی است که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

    • کفش سواس وکوش، که از برگ درختچه‌های مقاوم و خودرو به نام‌های داز و پورک برای ساخت آن استفاده می‌شود.

    •  کفش تَکُل، که درواقع برای افراد معمولی و کم استطاعت بویژه شبان‌ها بوده است.

    • کفش با چرم دباغی شده گاو، که دارای استقامت و زیبایی زیادی بوده است.

کلاه پاک:

کلاه پاک به شکل عمامه است و برروی آن یک پارچه به طول ده و عرض نیم متر می‌بستند. یک سر این پارچه از پشت سر مردان آویزان است و سر دیگر آن نیز به‌صورت تاج کوتاهی از کنار عمامه مشخص است.

کلاه بره‌ای:

کلاه بره‌ای را از پوست جنین بره و به شکل قایق می‌سازند. این پوست نیز از بره‌هایی که حین زایمان کشته می‌شوند تهیه می‌کنند.

کلاه نخی:

  یکی از رایج‌ترین لباس‌های محلی سیستان و بلوچستان در بین مردان این منطقه، کلاهی از جنس پارچه است. روی این کلاه نیز با نقوش زیبا سوزن‌دوزی می‌شود.

شال یا لانگی :

  لانگی یک پارچه سوزن‌دوزی شده و مستطیل‌شکل است که مردان سیستان و بلوچستان روی دوش خود می‌اندازند. از این شال به‌عنوان حوله و جانماز نیز استفاده می‌کنند.

جلیقه:

مردان سیستانی از نوعی جلیقه به نام باسکت استفاده می‌کنند. امروزه این جلیقه‌ها بلندتر و پرجیب‌تر است.

کَبا:

گبا از جمله لباس‌های محلی سیستان و بلوچستان است که شباهت زیادی به عبای روحانیون دارد. جنس گبا از پشم بوده و بیشتر در مناطق سردسیر بلوچستان استفاده می‌شود.