خانه طباطبایی های کاشان؛ عروس خانه های تاریخی ایران

خانه طباطبایی‌های کاشان یکی از معروف‌ترین بناهای دوره قاجار است و که توسط یکی از تاجران مشهور و ثروتمند آن دوره به نام سید جعفر طباطبایی در شهر کاشان ساخته شد. خانه طباطبایی های کاشان به عنوان عروس خانه‌های تاریخی ایران از جمله بناها و خانه‌های تاریخی کاشان و جزو جاذبه‌های گردشگری کاشان محسوب می‌شود.

تاریخچه خانه تاریخی طباطبایی ها

خانه تاریخی طباطبایی ها 1250 سال پیش توسط شخصی به نام «حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی» در محله سلطان امیر احمد احداث شد و به همین علت به خانه طباطبایی معروف است. معمار خانه طباطبایی ها استاد علی مریمی کاشانی بود که آن را در طی ۱۰ سال بنا کرد..

گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های خانه طباطبایی توسط شاگردان میرزا ابوالحسن صنیع الملک غفاری کاشانی و زیر نظر وی انجام شده‌ است. از آنجایی که صاحب این خانه در کار تجارت فرش بود، نقوش گچ‌بری‌ها در نهایت شکوه و زیبایی از نقش‌های فرش ایرانی و گل و مرغ اسلیمی الهام گرفته شده‌اند.

خانه تاریخی طباطبایی‌ها به‌وسیله هیئت‌امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی کاشان خریداری شد و در سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ طبق نقشه اولیه و اصلی مرمت و بازسازی شد.

معماری خانه طباطبایی

خانه تاریخی طباطبایی توسط علی مریمی کاشانی، معمار سرشناس آن دوره، طراحی و ساخته شد. بدون شک خانه طباطبایی‌ ها بزرگ‌ترین اثر این معمار برجسته ایرانی است. یکی از شاگردان صنیع‌الملک کاشانی نقش موثری در زیباسازی این بنا ایفا کرده و وظیفه طراحی، نقاشی و همچنین گچ‌بری‌های ساختمان را بر عهده گرفته البته صنیع‌الملک نیز بر روند کار نظارت کامل داشته است. سید جعفر طباطبایی یکی از تاجران فرش ایرانی بود و به سفارش او تمامی گچ‌بری‌های به کار رفته در ساختمان، از نقوش اصیل فرش ایرانی است؛ همین مسئله باعث شده که معماری و هنر به کار رفته در این خانه تا حد قابل توجهی خاص و جدید باشد.

بخش های مختلف خانه طباطبایی

خانه طباطبایی‌ها از سه بخش اصلی اندرونی، بیرونی و همچنین بخشی مختص خدمه ساخته شده‌است. این خانه شامل 40 اتاق، چهار حیاط، چهار سرداب یا زیرزمین، سه عدد بادگیر و دو رشته قنات است.

معماری این خانه همانند دیگر خانه‌های متعلق به دوره قاجار به صورت کاملا درون‌گرا و اسلامی ساخته شده، به این شکل که به هیچ‌وجه در فضای بیرونی نمی‌توان محیط داخلی خانه و یا اتاق‌ها را مشاهده کرد.

درب ورودی خانه نسبتا کوچک است و در نگاه اول به هیچ وجه انتظار نمی‌رود که بنایی به این زیبایی و بزرگی را در پشت خود پنهان کرده باشد. ورودی خانه شامل 20 پله است که بعد از طی کردن آن به حیاط وسیع و پرنوری می‌رسیم که به عنوان حیاط بیرونی شناخته می‌شود؛ اتاق شاه‌نشین در این قسمت از خانه قرار گرفته و زیبایی ویژه‌ای به آن بخشیده است؛ همچنین ایوان آینه، چندین اتاق و حیاط خلوت هم در این بخش هستند.

زیباترین قسمت خانه، شاه‌نشین است. اتاق شاه‌نشین یک اتاق هفت‌دری است که زیبایی و عظمت به خصوصی دارد و می‌توان در جای‌جای آن ظرافت‌ها و تزئینات بی‌نظیری مشاهده کرد. آیینه‌کاری‌ها، گچ‌بری‌ها، مقرنس‌بندی‌ها همه و همه به زیباترین شکل ممکن در کنار هم قرار گرفته‌اند. در بخش جلویی شاه‌نشین، ایوان آینه قرارگرفته است. در طراحی سقف ایوان آیینه از الگوها و قالب‌های اصیل فرش ایرانی الهام گرفته شده و با وجود فانوس‌های آویز، زیبایی آن دوچندان شده.

علاوه بر حیاط بیرونی، دو حیاط دیگر که به نسبت کوچک‌تر هستند در بخش درونی و همچنین یک حیاط هم برای خدمه خانه تعبیه شده است. در وسط حیاط بیرونی حوضی بزرگ قرار گرفته و در دو طرف آن باغچه‌هایی به شکل هندسی هشت ضلعی واقع شده که به صورت کاملا قرینه نسبت به هم هستند و زیبایی ویژه‌ای به فضا می‌بخشند.

به نسبت بخش بیرونی و شاه‌نشین، قسمت درونی خانه بسیار ساده‌تر طراحی شده است. خانواده طباطبایی در بخش اندرونی خانه زندگی می‌کردند. بخش داخلی شامل یک اتاق پنج دری در مرکز است و در دو طرف آن دو حیاط ساخته شده.در زیر قسمت اندرونی خانه، یکی از سرداب‌ها یا زیرزمین‌ها قرار گرفته و به دلیل رطوبتی که از آب حوض حیاط وارد این سرداب می‌شود، دمایی به نسبت خنک‌تر و ملایم‌تر دارد. نکته قابل توجه این‌که در فصل تابستان دمای این قسمت از خانه نسبت به محیط اطراف 15 تا 20 درجه خنک‌تر است.

علاوه بر قسمت بیرونی و اندرونی خانه، بخشی هم به عنوان محلی برای زندگی خدمه در نظر گرفته شده که شامل مطبخ، حیاط، چند اتاق و سرداب است.

نکته قابل توجه خانه‌های دوره قاجار، کارکردهای متفاوت هر بخش از خانه است و هر قسمت از خانه به شیوه‌ای خاص و برای هدفی مشخص طراحی شده که زیبایی مختص به خود را دارد.

سراسر خانه طباطبایی‌ ها پر است از گچ‌کاری‌ها و آیینه‌کاری‌های منحصربه‌فرد. استفاده از شیشه‌های رنگی به ساختمان، زیبایی بصری فوق‌العاده‌ای بخشیده است.