شهر زیرزمینی اویی کاشان

شهر زیرزمینی اویی، پناهگاهی دفن شده زیر شهر نوش آباد کاشان است که یکی از جذاب ترین دیدنی‌های کاشان محسوب می‌شود. این شهر زیرزمینی هم مانند باغ فین داستان بسیاری در دل خود پنهان کرده است. تا سال ۱۳۸۵ کسی از وجود چنین شهری در زیر زمین خبر نداشت تا اینکه فردی برای کندن چاه در خانه‌اش متوجه وجود شهر زیرزمینی اویی شد. این شهر زیر زمینی مربوط به دوره ساسانیان است و با توجه به اینکه در آن دوره خبری از تجهیزات ساختمان سازی نبود، این پناهگاه با دستان انسان کنده شده و ذره‌ ذره شکل گرفته‌است. شهر زیر زمینی نوش آباد قدمت 1800 ساله دارد در دوره صفویه تا عصر قاجار مورد استفاده بوده‌است و جدای از دست‌ ساز بودن آن، معماری و کاربرد شهر زیرزمینی اویی حیرت‌انگیز است.

کاربرد شهر زیر زمینی اویی

در گذشته هنگام ورود دشمنان، ساکنان شهر، خود را به ورودی شهر زیرزمینی که شبیه چاه آب بود می‌رساندند و آخرین نفر درپوش را می‌گذاشت. اولین نفری که به چاه وارد می‌شد چراغ‌های پیه‌سوز موجود در دیوار را روشن می‌کرد تا سایرین به راحتی راه را پیدا کنند و آخرین نفر پیه‌سوزها را خاموش می‌کرد تا مبادا دشمن با باز کردن درپوش چاه متوجه چیزی شود. وقتی وارد شهر می‌شدند باید بخشی را به‌صورت خم و یا خوابیده طی می‌کردند و دوباره از قسمت چاه مانندی با ارتفاع 3 تا 5 متر که به آن چاهک می‌گویند، بالا می‌رفتند تا به طبقه و پناهگاه مربوط به خودشان برسند. 

دفاع در این شهر زیرزمینی به صورت پدافند غیرعامل طراحی شده است؛ نوعی دفاع غیرنظامی بدون نیاز به جنگ‌افزار که خسارات مالی و تلفات انسانی را به کمترین حد ممکن می‌رساند. طراحی شهر به شکل «ل» است؛ با این طراحی هر کس به چاه وارد شود و قصد ورود به فضاهای داخلی شهر را داشته باشد، در نهایت باید از پایین به بالا هم حرکت کند. همین مساله قدرت دفاعی افراد مهاجم را به صفر می‌رساند و تسلط کافی را برای مقابله با دشمن فراهم می‌سازد. در کنار چاه قلوه‌سنگ‌ها و تخته‌سنگی به ابعاد دریچه چاه وجود دارد که در مواقع احساس خطر، ورود هوای آلوده یا دود در اثر آتش افروزی دشمن و غیره می‌توان درب چاه را مسدود کرد. قلوه‌سنگ‌ها در مکان‌های دیگر شهر هم وجود دارند. راهروها و ورودی‌های پیچ‌در‌پیچ نیز عاملی برای دفاع هستند؛ راهروها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که فقط یک نفر را از خود عبور می‌دهند و در برخی جاها باید به‌صورت خم و در جاهایی هم باید به‌صورت سینه‌خیز عبور کرد. تله‌های دفاعی نیز در سراسر شهر وجود دارد. همه چیز برای امنیت مهیاست؛ از محل‌های مخفی شدن در دل دیوارها تا مکان‌هایی برای دور زدن دشمن و گمراهی او؛ فقط افراد باید می‌دانستند از چه چیزی و در چه زمانی استفاده کنند.

دریچه ای  در شهر زیرزمینی اویی

 معماری شهر زیرزمینی نوش آباد

شهر زیرزمینی نوش آباد یک شاهکار مهندسی و معماری در زمان خود به‌حساب می‌آید. به‌غیراز ارتفاع ورودی که بیشتر است، تمامی قسمت‌های این شهر زیر زمینی جالب به‌اندازه قد طبیعی یک انسان یعنی 170 تا 180 سانتی‌متر است. تمامی این شهر به‌صورت دستی کنده‌شده است و چند هزار متر وسعت دارد. عمق این شهر نیز با توجه به طبقه طبقه شدن و گسترش در جهت عمودی، بین 4 تا 18 متر است.

 طبقه اول در حقیقت کوره‌راه‌ها و دالان‌هایی بوده است برای گمراه کردن تعقیب‌کنندگان احتمالی. طبقه دوم و سوم محل پناه گرفتن و زندگی در مواقع خطر و ذخیره آذوقه است. ورودی‌‌های متعددی برای شهر زیرین شناسایی ‌شده که بسیاری از آنان توسط سیلاب‌ سال‌های دور مسدود شده است. این شهر زیرزمینی دارای راه‌روهای پیچ در پیچ، اتاق‌های کوچک و بزرگ، تله‌های پدافندی و دفاعی بوده‌اند که گویا در هنگام هجوم دشمن استفاده می‌شده‌اند. وسعت این شهر به‌دلیل ارتباط بین محلات آن و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی زیاد بوده است و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته است.

برای تنفس راحت در عمق زیاد شهر زیرزمینی سازندگان با استفاده از دانش مُقنی‌ها برای حفر قنات، سیستم تهویه هوا و اکسیژن‌رسانی مخصوصی را به وجود آورده‌اند. این سیستم از چاه‌هایی تشکیل شده که به شکل حرف لام فارسی (ل) است و باعث رسیدن هوا از سطح زمین و گردش آن در داخل شهر می‌شوند. این چاه‌ها از سطح زمین آغاز می‌شوند و تا عمیق‌ترین نقطه شهر به‌صورت عمودی ادامه دارند. سپس چند متر به‌صورت افقی حفر شده‌اند و دوباره به سمت بالا و سطح دوم ادامه پیدا می‌کنند. اختلاف سطح ایجاد شده توسط این چاه‌ها، هوای سطح زمین را به داخل شهر می‌کشد و در سطوح مختلف آن به گردش در می‌آورد. دیواره‌های این شهر را در کنار جریان‌های آب قنات قرار داده‌اند تا هوای خنک در آن جریان پیدا کند. همه نیازها در شهر اویی پیش‌بینی شده بودند؛ انبار آذوقه برای تامین خوراک، راه‌های دسترسی به قنات برای تامین آب و چاه‌ها و کانال‌هایی برای تامین هوا. در این شهر سرویس بهداشتی و فضاهایی برای اسکان خانواده‌ها و حتی اجتماعات نیز در نظر گرفته شده بود.

یک نکته جالب این است که بر دیواره‌های شهر زیرزمینی اویی آثار برخورد لبه شیء تیز دیده می‌شود و با توجه به ‌سختی جنس زمین این منطقه، باستان‌شناسان این فرضیه را مطرح کرده‌اند که وسایلی استفاده شده برای حفاری  باید از جنسی شبیه الماس بوده باشد.

چرا این شهر به اویی معروف شد؟

در لغت‌نامه دهخدا «اوی» واژه‌ای است که در گویش کاشانی معادل «آهای» فارسی قرار می‌گیرد. به لحاظ ساختار تودرتو و تاریک بودن شهر زیرزمینی در قدیم افراد برای پیدا کردن یکدیگر با صدای بلند با کلمه «اوی» همدیگر را صدا می‌کردند. همچنین گفته می‌شود که مقنی‌ها هنگام حفر شهر زیرزمینی، برای جابه‌جایی خاک از ظرف‌هایی به نام دلو، استفاده می‌کردند. وقتی دلو پر از خاک می‌شده مقنی فریاد می‌زده «اوی» و فردی که مسئول بالا کشیدن دلو بوده است با شنیدن آن متوجه می‌شده که باید دلو را بالا بکشد و به همین دلیل زمانی که شهر را می‌ساختند، به این اسم معروف شده است.

امکانات شهر زیرزمینی نوش آباد

• فضای محدود و ساختار خاص شهر زیرزمینی نوش آباد اجازه ایجاد امکاناتی همچون سرویس بهداشتی را نمی‌دهد.
• راهنمایان شهر زیرزمینی نوش آباد لذت بازدیدتان را دو چندان می‌کنند و تمامی داستان‌های این شهر را برای شما بازگو می‌کنند.
• در ورودی شماره 2 می‌توانید طعم قهوه انوشه که ویژه نوش آباد است و از زمان‌های دور در مراسم شادی و عزا آن را سرو می‌کردند، بچشید. این قهوه را با ادویه‌های شرقی و شکر مخلوط کرده و به ‌مدت پنج ساعت دم می‌کنند.