معرفی قلعه شوش | قلعه شوش یادگار دوره قاجار در خوزستان

ساخت قلعه شوش درست در شرایطی بود که تحقیقاتی بر روی سایت باستان شناسی شوش انجام می شد و منجر به شناسایی اثار با ارزشی شد که هیچ محافظتی از ان ها صورت نگرفته بود. آثاری که هیچ امنیتی برای حفظ آن ها در نظر گرفته نشده بود برای همین گروه فرانسوی، محلی را در این محوطه ساخت تا از این آثار تاریخی محافظت شود. این تلاش ها در نهایت منجر به ساخت قلعه شوش شد، قلعه ای که در سال ۱۸۹۸ از آجرهای به جای مانده از کاخ داریوش ساخته شد. کار ساخت قلعه شوش به دست معماران دزفولی انجام شده و یکی از معماران آن مصطفوی دزفولی است.

قلعه شوش کجاست؟

قلعه شوش از جاذبه های گردشگری استان خوزستان به شمار می‌آید و در شهر شوش و خیابان طالقانی روی تپه آکروپل واقع شده است. این قلعه تا مرکز شهر شوش، تنها دو کیلومتر (حدود چهار دقیقه) فاصله دارد. فاصله قلعه شوش تا شهر دزفول و اهواز به‌ترتیب، ۳۵٫۵ کیلومتر (۴۲ دقیقه) و ۱۱۸ کیلومتر (۹۵ دقیقه) است. قلعه شوش با تهران نیز ۶۸۰ کیلومتر (هشت ساعت و ۱۰ دقیقه) فاصله دارد. این قلعه بر فراز تپه باستانی شوش در نزدیکی برخی از مشهورترین دیدنی های شوش مانند موزه شوش، کاخ آپادانا و آرامگان دانیال نبی قرار گرفته است.

معماری قلعه شوش

اغلب قلعه‌ها در مکان‌هایی مرتفع ساخته می‌شوند؛ زیرا کاربری اصلی آن‌ها از گذشته حفاظت و مراقبت بوده است و به همین دلیل باید در نقطه‌ای بنا می‌شدند که دید دید خوبی نسبت به محیط اطراف داشته باشد. همان طور که پیش‌تر گفتیم، قلعه شوش به‌منظور ایجاد مکانی برای مراقبت از اشیای پیدا شده و همچنین استقرار هیئت فرانسوی در شهر شوش بنا شد؛ به همین دلیل آن را در بلندترین نقطه شهر و به‌صورت پلکانی ساختند.

قلعه شوش پلانی ذوزنقه‌ای شکل دارد و بسیار بزرگ است. معماری این قلعه به‌طور کامل با نحوه ساخت بناها در دوران قرون وسطای اروپا تطابق دارد؛ این هم‌خوانی در حدی است که برخی از تاریخ‌دانان بر این باورند که این بنا به قلعه باستیل در پاریس فرانسه شباهت دارد. قلعه باستیل پاریس، یک زندان بود که آن را با نام باستیل سن آنتوان نیز می‌شناختند. به باور بسیاری از تاریخ‌دانان، فتح قلعه باستیل در قرن ۱۴ میلادی سرآغاز انقلاب فرانسه بوده است.

قلعه شوش به‌طور کامل از خشت ساخته شده است و روی آن را با آجر پوشانده‌اند تا استحکام بیشتری داشته باشد. در معماری قلعه شوش به‌راحتی می‌توان تلفیقی از معماری ایرانی و معماری اروپایی را تماشا کرد؛ زیرا با وجود نمای بیرونی شبیه به قلعه‌های اروپایی، طاق‌های نعل اسبی و درگاه‌های قوسی آن الهام گرفته از معماری ایرانی هستند. نقاشی‌های تلفیقی شرقی اروپایی از جمله تزیینات قلعه شوش به شمار می‌آیند. معماران اصلی این بنا دو تن از معماران دزفولی بودند.

مرمت و صدمات قلعه شوش

متاسفانه قله شوش در زمان جنگ ایران و عرلق صدمات زیادی دید اما بعد از اتمام جنگ در سال های اول دهه ۷۰ مورد بازساری و مرمت قرار گرفت اما مرمت به صورت حرفه ای و اصولی انجام نشده و در بعضی از قسمت ها رنگ آمیزی ها در جلوه قلعه تاثیر گذاشته و به اصالت قلعه لطمه زده است. در حال حاظر قلعه شوش به دلیل عواملی چون نم و فرسایش خسارات جدی دیده است. از آنجایی که در زمان ساخت قلعه از پی استفاده نشده است احتمال خطرهایی چون ریزش بنا وجود دارد از این رو گاهی درهای این قلعه حتی در زمان‌های اوج گردشگران به روی بازدیدکنندگان بسته است.

بخش‌ های قلعه شوش

قلعه شوش را می‌توان به دو حیاط بزرگ بخش‌های اطراف و سه ورودی تقسیم کرد که یکی از آن‌ها مسدود شده است. ورودی اصلی قلعه در سمت شرق قرار داشته و در کنار برج به درب اصلی حیاط می‌رسیده و از آنجا به‌وسیله پله‌هایی به حیاط اصلی اتصال پیدا می‌کرده است. دورتادور بخش داخلی این قلعه ذوزنقه شکل (قاعده کوچک آن) توسط یک راهرو احاطه شده است؛ راهرویی که در آن چند ردیف اتاق‌ به چشم می‌خورند که درب همه آن‌ها به حیاط باز می‌شود. دیگر بخش‌های قلعه مانند آشپزخانه، ناهارخوری و انبار در سمت شرقی قلعه تعبیه شده بودند.

ظاهرا طبقه دوم قلعه شوش با سقف شیروانی و پنجره‌های آهنی پس از سال ۱۹۶۷ و در زمان ژان پرو به آن اضافه شده و به‌عنوان ناهارخوری کاربرد داشته است. در سه اتاق تو در تو در سمت شرقی، بعد از آشپزخانه، نقاشی‌های دیواری به تقلید از هنر بین‌النهرین، به‌خصوص آشور و ایران و همچنین خدمه و نگهبانان دوره قاجار دیده می‌شوند. در زمان تعمیر گچ دیوار، یک نقاشی از مردی خارجی با کلاه اروپایی آشکار شد که به احتمال زیاد تصویر سومین رییس هیئت باستان‌شناسی در شوش باشد. روبه‌روی درب ورودی حیاط بالا، قبل از شروع پله ها، نیز اتاقی وجود دارد که سقف آن بخشی از حیاط را تشکیل می‌دهد. از این اتاق برای نگهداری گنجینه و آثار کشف‌شده از تپه باستانی شوش استفاده می‌شده است.

قلعه شوش چهار برج دیدبانی در گوشه‌های شمالی دارد که در گذشته هرکدام از آن‌ها کاربری خاصی داشته است. برج شمال غربی مربع شکل و برج شمال شرقی، دایره‌ای شکل و دارای یک طبقه با سقف گنبدی بوده است. طبق اسناد تاریخی از برج شمال غربی به‌عنوان کبوترخانه نیز استفاده شده است. 

یکی از حیاط‌های قلعه شوش مانند تمامی قلعه‌های ساخته شده در قرون وسطی در ارتفاع بیشتری قرار گرفته است و زیر آن دو فضای تالار مانندی دیده می‌شوند که به زیرزمین شباهت دارند. در بالاترین بخش قلعه شوش نیز یک اتاقک شیشه‌‌ای تعبیه شده است که با نام کلاه فرنگی شهرت دارد؛ اما کاربری آن تا به امروز به‌طور دقیق مشخص نشده است.

حیاط جنوبی پایین دارای دو ورودی دو سویه است که به‌صورت یک شیب و یک راه پله در سمت دیگر به پیشخوانی گرد منتهی می‌شوند. تراس‌های غربی و شرقی قلعه نیز به‌منظور تقویت و پشتیبانی دیوراهای اصلی در زمان گیرشمن به بنا اضافه شدند.

آثار موجود در قلعه شوش

قلعه شوش محل استقرار باستان‌شناسان فرانسوی و ابزارآلات آن‌ها بود؛ به همین دلیل یادگارهایی از کارها و فعالیت‌های آنان بین سال‌های ۱۸۹۵ میلادی تا پس از انقلاب اسلامی در قلعه باقی مانده است؛ آثاری که بازدید از آن‌ها برای افراد علاقه‌مند به باستان‌شناسی و تاریخ، بسیار جذاب است. دستگاه تقطیر آب (به احتمال زیاد از آب تقطیر شده توسط این دستگاه، برای ظهور و چاپ عکس‌های آنالوگ استفاده می‌کردند)، دستگاه پرس و مته دستی برای استفاده‌های متفرقه، یک دستگاه ماشین لندروور، جک دستی برای بالابردن اشیای سنگین در محوطه باستانی شوش، دمنده زغال‌سنگ برای افزایش حرارت زغال‌سنگ، گاری چهار چرخ، بالابر دستی و ... از جمله آثار موجود در قلعه شوش هستند.

علت ساخت قلعه شوش

هدف از ساخت این قلعه درواقع مکانی برای نگهداری از آثار باستانی بود که در منطقه شوش پیدا می‌شد. یک گروه باستان شناس فرانسوی بعد از تحقیق در منطقه شوش و به دست آمدن آثار با ارزشی که هیچگونه تدابیر امنیتی برای آن لحاط نشده است، این مکان را برای حفاظت از آثار به دست آمده ایجاد کردند.

بهترین زمان بازدید از قلعه شوش

شهر شوش در جنوب کشور، آب و هوایی گرم و خشک دارد. این شهر میزبان تابستان‌هایی بسیار گرم و شرجی است و دمای هوا در این فصل سال حتی به بالای ۵۰ درجه‌ سانتی‌گراد می‌رسد. پس به شما پیشنهاد می‌کنیم که در فصل تابستان و اواخر بهار به شهر شوش سفر نکنید تا گرمای هوا شما را اذیت نکند.

به‌طور کل، اوایل بهار، پاییز و زمستان بهترین زمان بازدید از قلعه شوش هستند. دمای هوای شهر شوش به‌ندرت در زمستان به صفر درجه‌ سانتی‌گراد یا پایین‌تر از آن می‌رسد؛ در نتیجه با سرمای شدیدی در این شهر مواجه نخواهید شد. توجه داشته باشید که احتمال شلوغی در تعطیلات نوروزی در شهر شوش بالا است؛ پس اگر از همهمه و ازدحام گردشگران فراری هستید، در اوایل بهار به این شهر سفر نکنید.

آدرس قلعه شوش : استان خوزستان، شهر شوش و خیابان طالقانی روی تپه آکروپل