جاهای دیدنی قم | از اماکن زیارتی تا خانه های تاریخی

جاهای دیدنی قم، از خانه های تاریخی گرفته تا اماکن مذهبی آن را به یکی از پر بازدید ترین شهر های ایران تبدیل کرده اند. مسافرانی که به قم می روند معمولا زیارت حرم حضرت معصومه (س) را هدف گردشگری خود قرار می دهند اما جاهای دیدنی قم تنها به حرم حضرت معصومه (س) ختم نمی شود. اگر شهر قم را به عنوان مقصد گردشگری خود انتخاب کرده اید، بهتر است علاوه بر اماکن مذهبی سری به جاذبه های دیگر قم نیز بزنید. خانه یزدان پناه، کوه خضر نبی و مقبره های گنبد سبز از جمله جاهای دیدنی قم هستند که در این مقاله با آنها آشنا می شوید.

بازار قدیمی قم

بازار قم یکی از زیباترین بازارهای قدیمی ایران به لحاظ معماری است. این بازار از بخش‌های مختلفی همچون چهار سوق، تیمچه، سرا و راسته تشکیل شده است. دارای دو راسته‌ی سر پوشیده با پوشش گنبدی است که در آن دریچه‌هایی جهت تهویه و نور رسانی تعبیه شده‌اند. شهر قم به دلیل آب و هوای کویری، تابستان‌های بسیار گرم و زمستان‌های بسیار سردی دارد، که دلیل سرپوشیده ساخته شدن بازار نیز مصون ماندن از این گرما و سرمای شدید است.

در ساخت این مجموعه از مصالحی همچون خشت، گل، آجر و سنگ استفاده شده است. بناهای مختلفِ این مجموعه، قدمت‌های متفاوتی دارند. برخی از آن‌ها مربوط به دوره‌های سلجوقی- ایلخانی، برخی مربوط به پیش از عصر صفوی و برخی دیگر مربوط به دوره‌های صفوی- قاجاری هستند. در سال‌های اولیه‌ی دوره‌ی پهلوی نیز، بخش‌های جدیدی به آن اضافه گردیده است. معماری زیبا و مثال‌زدنی این بازار و حال و هوای قدیمی و دلنواز آن، همواره گردشگران بسیاری را مجذوب خود می‌سازد.

خانه ملا صدرا

خانه ملاصدرا از جاهای دیدنی قم در روستای کهک است که در منتهی الیه غرب روستا در محله چال حمام قرار دارد. با قدمتی که به دوره صفویه بازمی‌گردد، پیرامون این اثر تاریخی را خانه‌های روستایی با بافت معماری مناطق گرمسیری احاطه کرده‌اند. این ساختمان در داخل یک باغ قرار دارد و دارای فضایی گیرا و قدیمی با سقفی بلند و پوشش گنبدی و دیوارهایی با تزیینات گچبری ساده است. در شرق خانه قنات نسبتا پر آبی وجود دارد که جزیی از مجموعه خانه ملاصدرا محسوب می‌شود. متاسفانه قسمت اعظم بنا تخریب شده و از هشت اتاق پیرامون شبستان تنها یک اتاق باقی‌مانده است. دو اتاق دیگر نیز طی مرمت و تعمیرات سال ۱۳۷۷ شمسی بازسازی شدند.

خانه یزدان پناه

عمارت یزدان پناه فضایی منحصر به فرد و دل انگیز را در اتاق های خود به منظور ارائه خدمات مهمان نوازی که همچون نامهایشان برازنده هر ایرانی است را فرآهم آورده است. اتاق های عقیق، زمرد، فیروزه و یاقوت آماده پذیرایی از مهمانان این عمارت تا ظرفیت ۱۲۰ نفر می باشند و هر کدام به صورت مجزا می توانند محیطی آرامش بخش را برای جشن ها و مهمانی های و صرف شام و نهار خانوادگی فرآهم آورند.

همچنین سالن های بسیار خنک و زیبای زیرزمین های شجره، شمسه و تیمچه نیز به منظور پذیرایی به شیوه سنتی ایرانی با پشتی، زیر انداز، فرش دستباف و کرسی و همچنین تخت آماده پذیرایی به شیوه سنتی از مهمانان این عمارت می باشند.

مسجد جامع قم

مسجد جامع قم از جاهای دیدنی قم و از جمله مکان‌های تاریخی مهم و ارزشمندی است که با به کارگیری اصول معماری ایران، از جلال و شکوه قابل توجهی برخوردار است. مسجد جامع در مرکز شهرستان قم و در خیابان آذر، محله‌ مسجد جامع و در نزدیکی دروازه‌ ری واقع شده است. برای رفتن و بازدید از این مکان زیبا و تحسین‌برانگیز می‌توان از خیابان آذر، بزرگراه عمار یاسر (۵۵ متری عمار یاسر) یا تونل غدیر، به محله‌ مسجد جامع رفته و این مسجد را مشاهده کنید. از عمارات و آثار تاریخی پیرامون این بنای تاریخی، می‌توان به حرم مطهر حضرت فاطمه‌ معصومه (س) (با فاصله‌ای بالغ بر ۲ کیلومتر) و خانه‌ تاریخی یزدان‌پناه (با فاصله‌ای حدود ۳ کیلومتر) اشاره کرد.

حرم حضرت معصومه (س)

حرم این بزرگوار که به کاشی های نفیس و زیبا مزین گردیده در میان بقعه ای به طول حدود 95 متر، عرض 20 متر و ارتفاع 20 متر واقع شده است. در سال 950 دورتادور آرامگاه را دیوار بلندی کشیدند که طول و عرض آن به طور تقریبی 80 و 40 متر می باشد؛ در آن دوره این دیوار را با کاشی های بسیار زیبا آراسته نمودند ولی امروزه آن را مزین به ضریح مشبک نقره نموده اند که جلوه ای باشکوه را ایجاد کرده اند.  گلدسته های حرم مطهر حضرت معصومه و زیبایی های منحصر به فردی که دارند از بخش هایی است که توجه گردشگران تور داخلی را به خود جلب نموده است. بر فراز 3 بخش از حرم گلدسته دیده می شود: گلدسته های ایوان طلا، گلدسته های ایوان آینه و گلدسته های صحن نو. این گلدسته ها به کاشی های گرهی مزین گشته و بر روی آن ها اسامی خداوند متعال نظیر "الله"، "محمد" و "علی" حک شده است.  

مقبره های گنبد سبز

قدمت مقابر باغ گنبد سبز قم به قرن هشتم هجری قمری می رسد که در بخش شرقی شهر قرار دارد. در مقابر باغ گنبد سبز سه اثر برج آرامگاهی از قرن هشتم هجری قرار گرفته است. مکان باغ در محلی بنام دروازه کاشان قرار دارد و گنبدهای آن نیز به گنبدهای دروازه کاشان مشهور می باشد. مردم شهر قم، این سه اثر را به شکل مجموعه مدفن های بزرگان اشعری و احیاکنندگان قم به نام های سعد، سعید و مسعود در عصر اسلامی می دانند. از نگاه هنر گچبری، مقابر گنبد سبز یکی از نمونه های بارز محسوب می شوند.  باغ گنبد سبز شامل برج های مقبره ای افراد خواجه اصیل الدین، خواجه علی صفی و شخص گمنامی می باشد که در زیر گنبدها مدفون هستند. در برج مقبره خواجه اصیل الدین، دو تن از امیران خاندان صفی به سال 761 هجری قمری دفن می باشند. هم چنین برج مقبره خواجه علی صفی، محل دفن سه تن از خاندان صفی مربوط به سال 792 هجری قمری است. بنای برج مقبره شمالی نیز متعلق به اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری قمری می باشد.

کاروانسرای دیرگچین

کاروانسرای دیر گچین، در ۸۰ کیلومتری شهر قم و در مرکز پارک ملی کویر واقع شده است. این بنا یکی از با اهمیت‌ترین جاهای دیدنی قم است. بر اساس متون تاریخی، ساخت آن مربوط به زمان حکومت اردشیر ساسانی بوده و بدین ترتیب قدمت آن به بیش از ۱۷۵۰ سال می‌رسد و از کاروانسراهای پر رونق آن زمان محسوب می‌شده است.

این بنا در دوران حکومت سلجوقیان و صفویان مرمت و بازسازی گردید و در زمان قاجار نیز بخش‌های جدیدی به آن اضافه شد. به دلیل استفاده از گچ به عنوان یکی از مصالح اصلی، این کاروانسرا به نام دیر گچین معروف شده است. این مجموعه در زمان‌های مختلف، نام‌های متفاوتی نظیر گنبد اردشیر، رباط و دیرالجص داشته است و به دلیل وسعت، قدمت و اهمیت و امکانات فوق‌العاده‌اش به نام مادر کاروانسراهای ایران شناخته می‌شود. در بازدید از قم، دیدن این بنای بسیار قدیمی و زیبا را از دست ندهید.

کاروانسرای دلاک قم

کاروانسرای دلاک قم در راه جاده تهران- قم، با گذشتن از پل رودخانه شور و دریاچه نمک بنا شده مشاهده می شود و به روستای ملک آباد که بسیار نزدیک می باشد، کمی بیرون تر از روستا، کنار پل دلاک این بنا در دل کویر خود نمایی می کند. در ضمن یکی از دلایل اهمیت کاروانسرا نیز وجود پل آجری در همجواری آن می باشد. در این منطقه کاروانسرای با شکوه حسن آباد و یک چاپارخانه خشتی و دهانه های قوسی شکل پل دلاک روی رودخانه بنا شده در کنار هم قد برافراشته اند. در ضلع شمال رودخانه و پل دلاک، ساختمان کاروانسرا دلاک به شکلی چهارگوش و با رنگ سفید و با ایوان های بی نظیر قرار دارد که در ساخت آن از آجر و سنگ استفاده کرده اند.

روستای وشنوه قم

روستای وشنوه در 60 کیلومتری قم واقع شده که از اماکن ییلاقی قم به شمار می رود به همین دلیل در فصل تابستان دانشمندان و علمای حوزه علمیه قم همچون مؤسّس حوزه علمیه قم حضرت آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری به آنجا سفر می‌کردند و از آب گوارا، هوای پاکیزه و خُنک و محیط سرسبز و کوهستانی آنجا بهره می‌بردند.

این روستا سابقه مذهبی کهن نیز  دارد، گویش مردم وشنوه فارسی همراه با لهجه ای زیبا است و مردم این منطقه، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند و عمده فعالیت های اهالی وشنوه، دامداری، کشاورزی و قالی بافی است.

یکی از جاذبه های مذهبی این روستا امامزاده هادی است که زیارتگاه آن از دوره صفویه باقی مانده و بنا به صورت چهار ضلعی با گنبدی با کاشی های تزئین شده و نقاشی های قدیمی در دیوارهای زیارتگاه که هفتاد سال قبل توسط میر حسن نقاش انجام شده است.

دره قاهان

دره قاهان در 35 کیلومتری جاده ساوه – سلفچگان واقع شده است که این دره به لحاظ تقسیمات کشوری در حوزه استحفاظی استان قم واقع شده که یکی از بخش‌های خلجستان محسوب می‌شود که طول این دره حدود 30 کیلومتر است و یک مجموعه روستا را در خود جای داده است. دره قاهان، سرزمین چهار فصلی است که در هر زمان زیبایی‌های خاص خود را دارد که از آن جمله می‌توان به بهار پرشکوفه، تابستان ییلاقی، پاییز رنگارنگ و زمستان‌های سرد و سپید اشاره کرد که قدرت برف می‌تواند مسیر‌های ارتباطی به این روستا را می‌تواند قطع کند.

مسجد جمکران

مسجد جمکران، در ۶ کیلومتری شهر قم به طرف جادهٔ کاشان در نزدیکی روستای جمکران قرار دارد. مسجدی که خشت خشت فیروزه ای آن، یادآور بزرگواری است که همه چشم به آمدنش دوخته اند. بیش از هزار سال پیش در شب سه شنبه 17 ماه مبارک رمضان، فردى صالح به نام حسن مثله جمکرانى به دستور امام زمان (عجل الله تعالى فرجه الشریف) فرا خوانده می شود. وى در همین مکان فعلى مسجد، حضرت را با جمعى از همراهان ملاقات کرده و دستور بناى مسجد با تشریفات خاص را دریافت مى‌کند. او براى اجراى این امر اقدام و این مسجد مبارک را بنا بر جزئیات اوامر حضرت مهدى (عجّل الله تعالى فرجه الشریف) احداث نمود. 

قلعه قمرود

قلعه قمرود بنایی قدیمی و متعلق به دوره سلطنت اشکانیان است که از جاهای دیدنی قم به شمار می‌آید و در اطراف قمرود و در بخش شمالی کوه سفید قرار دارد. به نظر می‌رسد این عمارت کهن، توسط میرزا نظام غفاری، در نزدیکی بخش شرقی قلعه‌ی قدیمی قمرود که از بناهای دوران صفوی است، احداث شد.

کوه خضر نبی

در 6 کیلومتری شهر قم، کوهی به ارتفاع 300 متر وجود دارد که در گذشته میزبان یک غار بوده است؛ غاری که می‌گویند روزگاری محل عبادت و راز و نیاز حضرت خضر (ع) بوده و در حال حاضر به یک مسجد بدل شده است. عده‌ای عقیده دارند که قدمت این کوه به چیزی در حدود 3000 سال می‌رسد. 

برای آنکه به این مسجد بر فراز کوه برسید باید از مسیر مشخص شده که به صورت پلکانی ساخته شده است بالا بروید؛ مسیری که شاید در برخی قسمت‌ها کمی طی آن مشکل شود. البته ذکر این نکته هم ضروری است که در طراحی این مسیر به این نکته توجه شده که طی آن برای همه گروه‌های سنی راحت باشد. در ابتدای مسیر هم آرامگاه شهدای گمنام قرار دارد و می‌توانید از فضای معنوی آن لذت ببرید.

کوه خضر (ع) بام شهر قم است و هنگامی که بر روی قله آن قرار می‌گیرید شهر چشم اندازی زیبا خواهد داشت، بعلاوه مسیر دسترسی به مسجد جمکران از دامنه این کوه می‌گذرد. برای رفاه حال زائرین در قله امکاناتی مانند آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی، مغازه، وضوخانه، نمازخانه و مکانی برای استراحت و... مهیا شده است.

مدرسه فیضیه

مدرسه فِیضیّه، از مدارس مشهور حوزه علمیه در شهر قم که در کنار حرم حضرت معصومه(س) قرار دارد. قبل از توسعه حوزه علمیه قم و در سال‌های دهه ۱۳۲۰ تا ۱۳۶۰ شمسی این مدرسه کانون اجتماع طلاب و استادان حوزه قم به شمار می‌آمد. عالمان و مجتهدان بسیاری ساکن این مدرسه بوده و در آن تحصیل و یا تدریس داشتند.این مدرسه از سوی ماموران امنیتی نظام سلطنتی پهلوی مورد حمله قرار گرفت. سخنرانی معروف آیت الله خمینی در ۱۳ خرداد سال ۱۳۴۲ که منجر به قیام ۱۵ خرداد شد در همین مدرسه بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز برخی از دیدارها و سخنرانی های ایشان در صحن این مدرسه برگزار می‌شد.

دریاچه حوض سلطان

این دریاچه با مساحتی حدود ۳۳۰ کیلومتر مربع، در حاشیه ی بزرگراه قم-تهران و شمال استان قم قرار دارد.دریاچه ی حوض سلطان با مناظر گوناگون و دیدنی خاص خود در فصلهای مختلف و در ساعات روز، مناظر بدیعی را به نمایش می گذارد.در مواقع بارندگی و ذوب برف‌های ارتفاعات اطراف، چون بر میزان آب ورودی افزوده می‌شود، وسعت آن زیاد و در غیر از این ایام، وسعت آن کم می‌شود.بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته در نوسان است.این دریاچه بعد از اسلام تا حدود قرن ۱۹ میلادی دوره های خشک و مرطوب فراوان را گذرانده و با توجه به تغییرات مجرای رود مسیله یا رود شور، به صورت دریاچه و باتلاق و کویر درآمده است.حوض سلطان در سال ۱۸۸۳ میلادی و بر اثر ساخت جاده شوسه تهران قم تشکیل شد.

خانه تاریخی زند

خانه تاریخی زند را شاید خیلی ها نشناسند؛ خانه ای تاریخی بازمانده اواخر عصر قاجار در دل شهر قم که معماری اصیل ایرانی را به نمایش در آورده. خانه زند که امروزه به موزه مردم شناسی شهرت دارد در مرکز بافت قدیمی شهر قم(محله گذرقلعه) در کوچه باریکی واقع شده که در دو طرف این خانه دو تابلوی متفاوت به چشم می خورد؛ بر روی یکی سال ثبت ملی خانه یعنی 1377 درج شده و دیگری در نقطه مقابل، سال ثبت خانه را در فهرست آثار ملی، 1379 هجری شمسی نشان می دهد. وارد خانه که شوید دو حیاط می بینید که مربوط به خانه دو برادر از بازماندگان قاجار با نام های حاجی خان و حاج علی هستند که قدمت شان به 130 سال قبل یعنی اواخر دوره قاجار باز می گردد. مجموعه موزه مردم شناسی قم شامل این دو خانه می شود که دارای 14 اتاق، 36 درب و پنجره چوبی از جنس گردو و ون و 14 ستون سنگی است. این بنا با توجه به مواد و مصالح موجود در منطقه که شامل سنگ، خشت، چوب، آجر و گچ بنا شده که شاخصه معماری عصر قاجار بوده و نشان از مصالحی است که در دل کویر ایران بیش از هرچیز در ساخت و ساز و معماری مورد استفاده قرار می گرفته که البته چند باری در طول تاریخ مرمت شده ولی بافت اصیل آن دست نخورده باقی مانده است.